در صورتی که قصد انجام امور حقوقی از طریق اخذ وکالت و یا واگذاری وکالت به شخص دیگری را دارید بایستی در رابطه با عقد وکالت به صورت کلی و عمومی اطلاعات ابتدایی و زمینه ای را دارا باشید. زیرا وکالت از موضوعات مهم و حیاتی برخوردار است که جهت اجتناب از هرگونه ضرر و زیان نباید نسبت به این موضوعات بی تفاوت بود. در این گفتار در رابطه با شرایط وکالت توضیحات مفید و کارآمدی آورده شده است.

عقد وکالت

ممکن است اشخاص تمایل داشته باشند تا امور حقوقی ایشان را دیگری انجام دهد که در این جا باید از شرایط قرارداد وکالت آگاهی کامل داشته باشند. به این منظور لازم است عقد وکالت تنظیم شود تا وکیل بر اساس اختیارات حاصله از آن قرارداد، عمل حقوقی مدنظر اصیل(موکل) را انجام دهد. چنان چه وکیل در حدود اختیارات اعطایی، معامله ای تنظیم کند موکل ملزم به ایفای تعهدات مندرج در آن قرارداد می باشد که همین موضوع، اهمیت آشنایی با قواعد حاکم بر قرارداد وکالت را بیش از پیش نمایان می سازد. در این گفتار تلاش داریم شما را با ماهیت عقد وکالت، شرایط صحت، نحوه انحلال و … آشنا کنیم.

ماهیت عقد وکالت

در رابطه با شرایط قرارداد وکالت ابتدا به تعریف وکالت پرداخته ایم. وکالت، عقدی است که به موجب آن موکل، وکیل را برای انجام امری حقوقی، نایب خویش قرارمی دهد. عقود در یک تقسیم بندی به عقود لازم و جایز تقسیم می شوند که عقد وکالت از نوع دوم می باشد. مراد از جایز بودن این است که هر یک از طرفین بتواند هر زمان بخواهد عقد را فسخ کند. هم چنین عقد جایز برخلاف عقد لازم، اصولا با فوت یا حجر(جنون و…) زایل می گردد.

مثال:

مثلا اگر الف اتومبیل خود را به ب انتقال دهد و سپس فوت کند، موت وی تاثیری در عقد بیع واقع شده ندارد اما اگر الف به ب وکالت دهد تا اتومبیل وی را بفروشد، چنان چه الف قبل از فروش اتومبیل فوت کند با توجه به انحلال عقد وکالت، ب حقی برای فروش اتومبیل الف نخواهد داشت.در تعریف عقد وکالت اشاره شد که موضوع آن لزوما می بایست اعمال حقوقی باشد. اعمال حقوقی در مقابل اعمال مادی قرارمی گیرند که در قالب مثال، تفاوت این دو مورد تبیین می گردد. فرض کنید الف به ب وکالت می دهد تا ملک متعلق به وی را بفروشد. در این جا فروش(بیع) عمل حقوقی محسوب می گردد. حال تصور کنید شخص الف به موجب قرارداد با مالک یک آپارتمان، تعهد نموده تا کابینت منزل وی را نصب کند. سوالی که مطرح می شود این است که متعهد می تواند دیگری را وکیل خویش قراردهد تا نسبت به نصب کابینت اقدام کند؟ پاسخ منفی است زیرا نصب کابینت، عمل حقوقی محسوب نمی شود بلکه در زمره اعمال مادی قرارمی گیرد.

شرایط صحت عقد وکالت

علاوه بر شرایط عمومی صحت معاملات از قبیل قصد طرفین، رضای آن ها و …. لازم است شرایط دیگری نیز برای انعقاد قرارداد وکالت و شرایط قرارداد وکالت فراهم باشد. وفق ماده 662 قانون مدنی، موکل تنها می تواند در اموری به دیگری وکالت بدهد که خود قانونا بتواند آن را انجام دهد. مثلا شخص ورشکسته به موجب مقررات حاکم بر قانون تجارت، اختیار تصرف در اموال خود را ندارد. (مثلا نمی تواند اموال خود را بفروشد) لذا بر مبنای مقرره فوق، چنین شخصی نمی تواند به دیگری وکالت دهد تا چنین اموری را انجام دهد. برخی امور نیز به موجب قواعد حاکم قابل توکیل نیستند و صرفا خود شخص می تواند آن را انجام دهد.
برای مثال وصیتنامه خودنوشت باید توسط موصی(وصیت کننده) نگارش شده و به امضا وی برسد بنابراین افراد نمی توانند به دیگری وکالت بدهند تا به نمایندگی از ایشان، وصیتنامه خودنوشت تنظیم کند.

تعهدات وکیل

در شرایط قرارداد وکالت وکیل و موکل وظایف خود را دارند که بایستی به آن عمل کنند. عقد وکالت نیز مانند سایر عقود، تعهداتی برای طرفین ایجاد می کند. وکیل باید در انجام مورد وکالت، مصلحت موکل را رعایت کند. فرض کنید الف به ب وکالت می دهد تا ملک وی را بفروشد. ب نیز بر مبنای عقد مذکور، ملک الف را به مبلغ 4 میلیارد تومان به ج انتقال می دهد در صورتی ارزش روز ملک در زمان معامله 6 میلیارد تومان بوده است. فروش ملک دومیلیارد پایین تر از قیمت روز به معنای عدم رعایت مصلحت موکل است. اگر وکیل عمدا مصلحت موکل را رعایت نکند عقد تنظیمی توسط وی غیر نافذ است و چنان چه مرتکب تقصیر شود مسوول جبران خسارت وارده به موکل است. مثلا در فرض اخیر اگر عمدا مصلحت را رعایت نکند ملکی به ج منتقل نمی شود اما اگر وکیل مرتکب تقصیر شود هر چند انتقال ملک به ج صحیح است اما ب مکلف است دو میلیارد تومان به عنوان خسارت به الف بدهد. یکی دیگر از تعهدات وکیل، عمل در حدود وکالتنامه تنظیمی است. مثلا اگر الف به ب وکالت بدهد تا ملکx را بفروشد ب نمی تواند بر مبنای وکالت مزبور، ملک را اجاره بدهد چرا که فاقد چنین اذنی بر مبنای قرارداد بوده است. هم چنین اصل بر این است که وکیل نمی تواند برای انجام موضوع وکالت به دیگری وکالت بدهد مگر این که موکل چنین اجازه ای به وی داده باشد. مثلا اگر الف به ب وکالت بدهد تا دعوای وی در دادگاه پیگیری نماید وکیل مزبور نمی تواند برای انجام امر مذکور به دیگری وکالت بدهد مگر این که موکل چنین اجازه ای به وی داده باشد.

تعهدات موکل

احد از تعهدات موکل، پرداخت حق الوکاله مورد توافق خواهد بود. چنان چه در این زمینه توافقی بین طرفین نباشد حق الوکاله تابع عرف خواهد بود. هم چنین موکل مکلف است مخارجی که وکیل برای انجام وکالت نموده است را پرداخت نماید.

راه های انحلال وکالت

• الف) فوت یا حجر یکی از طرفین؛ با توجه به این که وکالت عقدی جایز محسوب می شود با فوت یا حجر( جنون و…) یکی از طرفین زایل می گردد.
• ب) استعفای وکیل؛ پس از استعفای وکیل، نیز عقد وکالت زایل می گردد. البته طبق ماده681 قانون مدنی اگر وکیل استعفا دهد اما مشخص گردد موکل هم چنان به اذن خود باقی است وکیل می تواند مورد وکالت را انجام دهد. مثلا اگر الف به ب وکالت بدهد تا قرارداد بیع منعقد کند و سپس ب استعفا دهد چنان چه مشخص گردد الف هم چنان راضی به انعقاد قرارداد بیع توسط ب است ب می تواند علی رغم استعفا، مورد وکالت را انجام دهد.
• ج) عزل وکیل؛ اصولا وکیل توسط موکل قابل عزل است مگر این که حق عزل وکیل از موکل سلب شده باشد. امروزه گاه به دلیل وجود مانع در تنظیم سند رسمی قطعی( مثلا بدهی مربوط به مالیات ملک) فروشنده به خریدار وکالت در انتقال می دهد. در چنین وکالتی، حق عزل وکیل سلب می شود تا فروشنده نتواند با اعمال عزل، مانع انتقال سند به خریدار گردد که به آن وکالت بلاعزل فروش گفته می شود.

انحلال وکالت با از بین رفتن موضوع وکالت

هر چند ضمن ماده 678 قانون مدنی به موارد اخیر اشاره شده اما عقد وکالت و شرایط قرارداد وکالت به طرق دیگری نیز منحل می شود. مثلا از بین رفتن موضوع وکالت؛ مثلا اگر الف به ب وکالت در فروش یک آپارتمان بدهد اما ملک در اثر زلزله از بین برود عقد وکالت زایل می گردد. طریق دیگر انجام موضوع وکالت توسط خود موکل است؛ بدیهی با انعقاد عقد وکالت هم چنان موکل می تواند خود نیز موضوع وکالت را انجام دهد. مثلا اگر الف به ب وکالت بدهد تا منزل وی را بفروشد مانعی برای فروش توسط خود الف وجود ندارد. این روش می تواند برای جلوگیری از سوء استفاده وکیل باشد به ویژه در مواردی که موکل، حق عزل وکیل را از خود سلب نموده است. مثلا اگر در مثال بالا وکالت از نوع بلاعزل باشد و بین الف و ب اختلافی ایجاد شود همواره بیم آن وجود دارد که ب با سوء استفاده از وکالت مزبور در صدد ضرر رساندن به الف باشد. الف نیز حق عزل وی را ندارد تا از این موضوع پیشگیری کند لذا می تواند خود، موضوع وکالت را انجام دهد تا عملا حق وکیل از بین برود.

مشاورین حقوقی ایرانلا

گفتار حاضر صرفا به منظور تبیین کلیاتی راجع به شرایط قرارداد وکالت تدوین شده و بررسی همه جانبه قرارداد مذکور در چنین مقالی نمی گنجد. هم چنین تنظیم عقد وکالت با وکیل دادگستری تابع قواعد و احکام ویژه ای است که تلاش می گردد در مقاله ای مستقل، بررسی گردد. چنانچه در رابطه با امور قراردادها ،راه های انحلال قرارداد، وکالت در طلاق ، تفاوت عقد عاریه و عقد ودیعه، وصیت نامه معتبر و انواع آن و سایر موضوعات حقوقی به کمک و راهنمایی نیاز داشتید گروه حقوقی ایرانلا با گردآوری گروهی از باتجربه ترین و خبره ترین وکلا از سراسر ایران در خدمت شماست . همواره می توانید از طریق تماس با ما درخواست مشاوره تلفنی با مشاورین حقوقی مجموعه را داشته باشید .