در مورد هبه و انواع آن، چنان چه شخصی قصد انتقال مال خود به دیگری بدون دریافت وجه را داشته باشد می‌تواند از قالب عقد هبه برای این منظور استفاده کند. هم چنین اگر شخصی از دیگری طلبی داشته باشد می‌تواند به‌منظور بخشش طلب از قالب عقد هبه بهره ببرد. هدایایی که اشخاص به مناسبت های گوناگون به اعطا می کنند تابع مقررات عقد هبه است و قواعد حاکم بر آن را می بایست ذیل مقررات مرتبط با هبه بررسی نمود.

ماهیت عقد هبه و انواع آن

مطابق ماده ۷۹۵ قانون مدنی، هبه عقدی است که به‌موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به دیگری تملیک می‌کند. تملیک کننده را واهب و شخصی که مال به وی بخشیده می‌شود را متّهِب می‌نامند. به مال مورد بخشش نیز عین موهوبه می گویند. برای مثال چنان چه الف گلدانی را به ب هدیه بدهد الف را واهب، را متّهِب و گلدان را عین موهوبه می‌گویند. 

انواع هبه

هبه را از حیث ماهیت موضوع آن می‌توان به ۳ دسته تقسیم نمود؛ 1- هبه‌ی عین؛ در این مورد عین موهوبه یک مال معین می‌باشد که مثال بالا مصداقی از این مورد از است. 2- هبه‌ی منفعت؛ گاهی شخصی عین مال خود را به دیگری نمی‌بخشد بلکه به دیگری این امکان را می‌دهد که از منافع مال وی مجانا بهره ببرد. برای مثال اگر الف منافع ملک خود را برای ۳ سال به ب هبه کند در این‌جا ملک ( عین ) به متّهِب  منتقل نمی‌شود بلکه ب می‌تواند مجانی ۳ سال از ملک مطابق قصد واحد استفاده نماید. 3- هبه‌ی دین؛ در این قسم از هبه، شخص طلبکار مالی را که طلب دارد به مدیون می‌بخشد که اثر آن از بین رفتن دین مدیون و عدم امکان مراجعه‌ی بعدی طلبکار به وی جهت مطالبه طلب می‌باشد.

شرایط صحت عقد هبه

واهب باید مالک مالی باشد که هبه می‌کند و هم چنین اهلیت قانونی لازم برای بخشش مال خویش را داشته باشد. منظور از اهلیت قانونی این است که هبه کننده عاقل، بالغ و رشید باشد. مراد از رشید بودن دارا بودن عقل معاش جهت اداره اموال است. طبق رویه قضایی حاکم بر دادگاه‌ها افراد زیر ۱۸ سال رشید محسوب نمی‌شوند لذا امکان قانونی برای بخشش اموال خود را ندارند. یکی از شروط اساسی صحت عقد هبه که آن را از اکثریت عقود متمایز می‌کند قبض می‌باشد. برای مثال اگر الف گلدانی را به ب هبه کنند و گلدان را به وی تحویل دهد در این‌جا تحویل دادن گلدان به ب همان قبض است. طبق مقررات مادامی که مال موضوع هبه تحویل هبه گیرنده نشده عقد محقق نگردیده است. برای مثال اگر الف در مثال بالا به‌دلیل فوت گلدان را به ب تحویل  ندهد هبه باطل تلقی می‌گردد درحالی‌که برای مثال در عقد بیع (خرید و فروش) مالکیت خریدار منوط به تحویل مال به وی نیست بلکه به‌محض انعقاد عقد، مالک می‌گردد.

رجوع از هبه 

حتماً تابه‌حال اصطلاح رجوع از هبه را شنیده‌اید. برای مثال شنیده‌اید خانمی از هبه‌ی مهریه خود رجوع نموده است. در این بند به بررسی مفهوم رجوع می‌پردازیم. هبه علی‌الاصول از جانب واهب قابل رجوع است برای مثال اگر الف در مثال بالا بعد از تحویل گلدان به ب پشیمان شود می‌تواند تحت شرایطی با رجوع از هبه، ب را ملزم به پس دادن گلدان کند. یکی از شرایط اصلی برای رجوع این است که مال موضوع هبه از بین نرفته و از طرف گیرنده منتقل به غیر نشده باشد. شرط دیگر عدم فوت واهب یا متهب است. اگر در مثال بالا گلدان بعد از تحویل به ب از بین برود یا به غیر منتقل شود یا یکی از الف یا ب فوت شود امکان رجوع از هبه از بین می‌رود. مثلاً با فوت الف وراث وی نمی‌توانند با رجوع برای پس گرفتن گلدان به بیع مراجعه کنند.

سایر ممنوعیت های رجوع از هبه

علاوه‌بر موارد مورد اشاره در در موارد ذیل نیز امکان رجوع از هبه وجود ندارد:

• الف) درصورتی‌که متّهِب، پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد؛ طبق نظر حق‌وقدانان واژه اولاد شامل نوادگان نیز می‌شود. مثلاً اگر شخصی مالی را به پدر خویش ببخشد حتی اگر آن مال موجود بوده و منتقل نشده باشد امکان رجوع از هبه برای وی وجود ندارد.
• ب) درصورتی‌که هبه معوض بوده و عوض هم داده‌شده باشد؛  همان‌گونه که در مقدمه اشاره شد هبه؛ عقدی مجانی است و اگر شخصی قصد داشته باشد مال خود را مجانی ببخشد آن را در قالب هبه منتقل می کند. حال ممکن است این پرسش به ذهن شما خطور پیدا کند چرا از هبه‌ی معوض سخن به میان آمده‌است؟ منظور از عوض در اصطلاح عرفی همان مابه‌ازاء می‌باشد.  برای مثال در قرارداد خریدوفروش اتومبیل، خودرو و مبلغ مورد معامله را عوض گویند .لذا در عقد هبه که بحث عوض مطرح نیست منظور از آن شرط عوض می‌باشد. برای مثال الف طی قراردادی قید می‌کند اتومبیل خود با فلان مشخصات را به ب بخشیدم (هبه کردم) اما در همان قرارداد شرطی را ذکر می‌کند. برای مثال بیان می‌کند ضمن این قرارداد شرط می شود ب ۵ میلیون دین الف ب ج را بپردازد. در این‌جا ۵ میلیون تومان برعکس مثال بالا به عوض اتومبیل نیست و عقد هبه را از حالت مجانی خارج نمی‌کند. حال در مثال اخیر اگر ب ۵ میلیون را به ج بدهد  دیگر نمی‌تواند از هبه رجوع کند زیرا ضمن عقد، شرط عوض شده و پرداخت گردیده است.
• ج) هرگاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد؛ در چنین حالتی (همه دین) طلبکار نمی‌تواند متعاقباً با اعلام پشیمانی، طلب خود را مورد مطالبه قرار دهد برای مثال اگر الف از ب ۵۰۰ میلیون تومان طلبکار باشد و اعلام کند ۵۰۰ میلیون طلب خود را به ب بخشیدم بعداً نمی‌تواند از هبه‌ی خویش رجوع نموده و ۵۰۰ میلیون را از وی مطالبه کند.
• د) هبه به‌منظور صدقه؛ صدقه دادن نیز از اقسام عقد هبه است چنانچه شخصی مالی را به‌عنوان صدقه به دیگری هبه کند نمی‌تواند متعاقباً از هبه رجوع نماید چراکه در این مورد نیز رجوع از هبه توسط قانون‌گذار ممنوع اعلام گردیده است.

رجوع از هبه مهریه

همان گونه که می دانید یکی از حقوق مالی ناشی از عقد نکاح برای زوجه، مهریه است. ممکن است این پرسش مطرح شود که آیا زن در صورت بخشیدن مهریه( هبه مهریه ) می تواند از آن رجوع کند؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است میان دو فرض قائل به تفکیک شد.

• فرض اول؛ اگر مهریه، مال معینی باشد به شرط عدم وجود ممنوعیت های فوق، امکان رجوع از هبه وجود دارد. برای مثال اگر مهریه زن، ملک به پلاک ثبتی 2 باشد و زن از مهریه رجوع کند، وی متعاقبا می تواند به شرط عدم ممنوعیت( برای مثال عدم انتقال ملک توسط مالک در فاصله هبه و رجوع از هبه ) از آن رجوع کند و مجددا مالک ملک شود.
• فرض دوم؛ اگر مهریه، مال معینی نباشد بلکه به صورت کلی بر عهده مرد باشد، هبه آن مصداقی از هبه دین بوده و قابل رجوع نمی باشد. البته لازم به ذکر است در این مورد میان قضات دادگاه های خانواده اختلاف نظر وجود دارد. برای مثال فرض کنید مهریه 100 سکه بهار آزادی است. در اینجا 100 سکه بر عکس ملک، مشخص و معین نیست(مشخص نیست کدام 100 سکه؟) بلکه 100 سکه به صورت کلی بر عهده شوهر است. حال چنان چه زن 100 سکه را به شوهر هبه کند چنین هبه ای قابل رجوع نیست. مجددا تاکید می گردد برخی قضات چنین هبه ای را قابل رجوع می دانند.

مشاورین حقوقی ایرانلا

چنانچه در زمینه هبه و هبه عقد موقت و مهریه درصدد طرح دعاوی هستید گروه مشاورین حقوقی ایران لا با وکلای متخصص و خبره در کنار شماست .همچنین همواره می توانید از طریق مشاوره تلفنی در مورد مسائل حقوقی و اطلاع از راهکارهای قانونی با مشاورین حقوقی ایران لا در ارتباط باشید.

همچنین ضمن آرزوی پایداری و تداوم بنیان خانواده در کشور عزیزمان ،چنانچه در رابطه با مسائلی همچون : طلاق ،نفقه ،دفاع در مقابل درخواست نفقه، مهریه ،قانون حضانت فرزند در سال 1402 و یا انتخاب داور برای طلاق و…. دیگر موضوعات حقوقی به کمک و راهنمایی نیاز داشتید گروه حقوقی ایرانلا با گردآوری گروهی از باتجربه ترین و خبره ترین وکلا از سراسر ایران در خدمت شماست . همواره می توانید با از طریق تماس با ما درخواست مشاوره تلفنی با مشاورین حقوقی مجموعه را داشته باشید .