در رابطه با اسرار تجاری ابتدا باد به این سوال که اسرار تجاری چیست و چگونه مورد حمایت قانون قرار می‌گیرند؟ پاسخ داد. اسرار تجاری که در زبان انگلیسی به آن Trade Secrets گفته می‌شود، معمولا اطلاعات یا مجموعه‌ای از اطلاعات است که ارزش اقتصادی دارند و اگرچه به ظاهر امری نوظهور می‌اید اما ریشه تاریخی آن در دنیای غرب به رم باستان برمی‌گردد. در ادبیات عامیانه ایرانی نیز «فوت کوزه گری» به همین معنا به کار می‌رفته است.
ماهیت اسرار تجاری
اسرار تجاریِ اطلاعات محرمانه ای هستند که جز دارايي‌های فکری به حساب می‌آیند و به همان صورت محرمانه مورد خرید و فروش و یا قرارداد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. برای اینکه یک دارایی، سر تجاری به حساب آید باید شرایط زیر را دارا باشد:
- دارای ارزش اقتصادی باشد؛
- صرفا در اختیار افراد محدودی باشد یا بین تعداد محدودی شناخته شده باشد؛ و
- دارنده قانونی اسرار تجاری، اقدامات مؤثری جهت حفظ این اسرار به عمل آورده باشد: بعنوان مثال جهت استفاده بین شرکای تجاری و یا کارکنان شرکت قرارداد محرمانگی به امضا رسیده باشد.
چه اطلاعاتی اسرار به حساب می‌آیند؟
به طور عمومی هرگونه اطلاعات محرمانه در خصوص یک تجارت که عنصر رقابت نیز درش وجود داشته باشد و همچنین برای سایرین ناشناخته است می‌توانند اسرار تجاری تلقی شوند که در برگیرنده اطلاعات فنی یا تکنیکی در یک تجارت هستند. مانند:
- روند یا پروسه تولید؛
- اطلاعات برآمده از تحقیقات تجربی؛
- الگوریتم‌های نرم‌افزارها؛
- دیگر اطلاعات تجاری مانند روشهای توزیع، یا لیست تامین‌کنندگان کالاها و یا لیست مشتریان و استراتژی‌های تبلیغ؛
- اطلاعات مالی؛
- فرمولها؛
- کدهای منبع.
برخی مواقع اطلاعات محرمانه یک شرکت ممکن است شامل ترکیبی از عناصر باشد که هر کدام به تنهایی به عنوان مثال در دسترس عموم قراردارد اما ترکیب آن یک سر تلقی می‌شود که می‌تواند یک مزیت رقابتی برای دارنده آن ایجاد کند.
شرایط حمایت از اسرار
برای آنکه اطلاعات مذکور بتوانند به عنوان اسرار تجاری مورد حمایت واقع شوند معیارهای زیر باید در نظر گرفته شود:
- اطلاعات باید به صورت راز و مخفی باشند. به این معنی که نباید برای عموم شناخته شده باشد؛
- اسرار تجاری نباید به راحتی در دسترس دیگران واقع شده باشد؛
- لازم نیست این اطلاعات صرفا مخفی و در دسترس یک نفر باشد. بلکه اسرار تجاری می‌تواند در دسترس چند شخص باشد. اما برای دیگر افراد شاغل در آن حوزه و یا رقبا باید ناشناخته باشد؛
- اسرار تجاری باید به صورت بالفعل و یا بالقوه دارای ارزش اقتصادی باشند؛
- برای حفظ اسرار تجاری باید اقدامات معقولی از جانب دارنده حق صورت گرفته باشد. این اقدامات معقول، بسته به شرایط و نمونه اسرار متفاوت است و شامل: نگهداری به عنوان یک سند محرمانه، یا نگهداری محرمانه در یک فضای فیزیکی یا ایجاد محدودیت دسترسی به صورت الکترونیک باشد.
نکته: معرفی سیستم نظارتی و بالابردن آگاهی کارکنان جهت حفظ این اسرار اگر به طور صحیح صورت بگیرد، افشا بحساب نخواهد آمد. به عنوان مثال، یک کمپانی فرآیند تولید محصول خود را توسعه می‌دهد و از این طریق محصول بدست آمده با هزینه کمتری تولید می‌شود. این فرایند به خودی خود ارزش اقتصادی و مزیت رقابتی دارد و می‌تواند به عنوان اسرار تجاری مورد حمایت قرار بگیرد. و شرکت باید توجه داشته باشد که این سر بین تعداد محدودی از افراد باید فاش شود. دوما آنها را آگاه کند که این یک سر است و باید محرمانه باقی بماند.
حقوق مکتسبه دارندگان اسرار
به طور عمومی برای دارندگان اسرار تجاری، قانوناً سه حق درنظر گرفته می‌شود:
- حق ممانعت یا عدم افشای اسرار تجاری؛
- حق اکتساب یا تحصیل اسرار تجاری؛
- حق اعطای اجازه به دیگران برای استفاده از اسرار تجاری.
پر واضح است که اعطا یا اکتساب چنین حقوقی در هر کدام از موارد از اسرار تجاری با دیگری متفاوت است و باید در هر نمونه شرایط به دقت بررسی و تعیین شود. اما به طور کلی اقدامات غیر منصفانه در رابطه با اطلاعات سری، شامل: جاسوسی صنعتی، نقض قرارداد و یا نقض محرمانگی و یا ترغیب به نقض همگی از عواملی است که می‌تواند منجر به طرح دعاوی مربوط به افشای اسرار تجارتی شوند.
در نتیجه باید توجه داشت که شخص ثالثی که اسرار تجارتی به صورت قانونی به وی منتقل شده است، به خودی خود ناقض محرمانگی به حساب نمی‌آید. به شرطی که برای حفظ اسرار تجاری منتقله تمام اقدامات لازم را به عمل آورده باشد.
نکته مهمی که اینجا باید به آن اشاره کرد این است که مهندسی معکوس نمي‌تواند ناقض یک سر تجاری قلمداد شود به عنوان مثال، اگر رقیبی محصولی را خریداری کرده باشد و توانسته باشد با بررسی ساختار و ترکیب آن محصول خود به سر تجاری محصول رسیده باشد در اینجا نمی‌توان عمل وی را افشای یک سر تجاری به حساب آورد.
اسرار تجاری به عنوان موضوع یک معامله یا قرارداد
همانطور که اشاره شد، یکی از ویژگی‌های اسرار تجاری ارزش اقتصادی داشتن آنهاست. در نتیجه حتی بر طبق قواعد داخلی نیز این قبیل اطلاعات محرمانه، مال به حساب می‌آیند و در نتیجه می‌توانند مورد معامله واقع شوند. طبق اصول بین‌المللی اسرار تجاری معمولا تحت دو قرارداد بیع (Assignment) و اعطای مجوز بهره‌برداری (License) مورد معامله قرار می‌گیرند. تحت این دو قرارداد، دارنده حق، می‌تواند اطلاعات محرمانه را به شخص ثالث واگذار کند.
با این وجود تشخیص اینکه آیا اطلاعات شرایط حفاظت به عنوان یک سر تجاری را دارد یا خیر، همیشه آسان نیست و در نتیجه در مقایسه با یک گواهینامه اختراع، انتقال آن و یا اعطای مجوز بهره‌برداری آن، اغلب با پیچیدگی‌هایی همراه است و در بسیاری مواقع باعث بروز اختلاف می‌شود. از آنجا که مجوز گیرنده بالقوه برای ارزیابی ارزش تجاری اطلاعات محرمانه می‌بایست امکان دسترسی به آنرا داشته باشد، مرسوم است که بین مجوز گیرنده و مجوز دهنده، قرارداد محرمانگی منعقد می‌شود. از جمله شروط مهم در قرارداد انتقال یا اعطای مجوز نحوه حفاظت از اطلاعات موضوع قرارداد است که باید به طور دقیق و مبسوط در قرارداد شرح داده شود.
نحوه حمایت قانونی تحت قوانین ایران
امروزه به نظر می‌رسد با پیشرفت‌های صورت گرفته در کشور علی‌الخصوص در حوزه فناوری و تجارت الکترونیک قانونگذار و محاکم، اسرار تجاری را به عنوان یک مال به رسمیت شناخته اند و به شرط دارا بودن تمام خصوصیات مشروح مذکور، دارنده حق می‌تواند علیه ناقض به شرح زیر طرح دعوا کند:
- طبق ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیک: اسرار تجاری الکترونیکی «داده پیام»ی است که شامل اطلاعات، فرمولها، الگوها، نرم‌افزارها و برنامه‌ها، ابزار و روشها، تکنیک‌ها و فرایندها، تألیفات منتشر‌نشده، روشهای انجام تجارت و داد و ستد، فنون، نقشه‌ها و فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرحهای تجاری و امثال اینها است، که به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و در دسترس عموم قرار ندارد و تلاشهای معقولانه‌ای برای حفظ و حراست از آنها انجام شده است.
نکته: برای طرح دعوا به استناد ماده ۶۵، موضوع دعوا حتما می‌بایست اطلاعات یا داده پیام باشد؛ که عبارتست از هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فرایندهای جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود.
- طرح دعوای افشای اسرار تجاری بر اساس قانون مسئولیت مدنی نیز از دیگر روشهای مؤثر برای گرفتن خسارت به حساب می‌اید. به مستند ماده ۱ و ماده ۸ قانون مسئولیت مدنی می‌توان از افشا کننده شکایت کرد. از مزایای این قانون عدم نیاز به وجود رابطه قراردادی بین طرفین است. اما مدعی نقض باید بتواند ورود خسارت و همچنین زیان ناشی از آن را به اثبات برساند.
گروه مشاورین حقوقی ایرانلا
برای مشاوره با وکیل متخصص در زمینه مالکیت فکری مثل نفاوت نام تجاری و علامت تجاری و یا طرح صنعتی چه زمانی قابل ثبت است؟، جرم کپی برداری از اختراع، شکایت از سرقت علمی و کپی برداری از کتاب و شکایت نقض کپیرایت و…. می توانید با وکلای متخصص و با تجربه مشاورین حقوقی ایرانلا از طریق شماره های درج شده در سایت تماس حاصل فرمایید و درخواست مشاوره تلفنی با وکلای این مجموعه را داشته باشید.
یک پاسخ